Terminologia pojęcia dysleksji.

 

Definicja dysleksji ulega modyfikacji wraz z rozwojem wiedzy na jej temat.
Po raz pierwszy dysleksję opisano sto lat temu. I co ciekawe, przypadek dyslektyka, opisał nie psycholog czy pedagog, lecz okulista, Pringl Morgan  (1896). Do niego właśnie nauczyciel skierował czternastolatka, u którego podejrzewał wadę wzroku, bo nie odróżniał liter i nie mógł nauczyć się czytać. Okulista, po wykluczeniu wady wzroku, defekt ten nazwał „ślepotą słowną”.  Dysleksja jest interesującym przykładem, gdzie ewolucja zachowania (język) styka się z wytworami kultury (pismo).  Pomimo, że nie ma genów odpowiedzialnych za umiejętność czytania lub za  inne,  stosunkowo  nowe  osiągnięcia  kulturowe 
(np.:  rolnictwo,  bankowość  czy  futbol),  to  geny  mogą  oddziaływać  na  złożone  funkcje  poznawcze i  behawioralne,  dzięki  którym  ma  miejsce  rozwój  cywilizacji.  Ponieważ zgromadzono ogromną ilość danych świadczących o tym, że geny mają wpływ na powstawanie różnic indywidualnych w większości funkcji poznawczych
i behawioralnych, nie powinno być zaskoczeniem, że geny mają również wpływ na umiejętności w zakresie czytania i ortografii.¹

Podawana, przez różnych badaczy różna liczebność uczniów z dysleksją ·(w ogólnej populacji uczniów) jest konsekwencją prezentowanego punktu widzenia dotyczącego etiologii tego zaburzenia. Brak zgodności, co do etiologii tych niesprawności, a także brak jednoznaczności w zakresie stosowanej terminologii bywa niekiedy powodem licznych nieporozumień, nieścisłości, a nawet rozbieżności stanowisk. Etiologia dysleksji jest, więc zagadnieniem kontrowersyjnym, gdyż żadna z koncepcji nie przedstawia dostatecznie przekonywujących dowodów, aby można przyjąć jednoznacznie zawarte w niej wyjaśnienia. Dlatego większość badaczy przyjmuje stanowisko wieloczynnikowego uwarunkowania dysleksji, opowiadając się za uznaniem jej, jako dominującej koncepcji opóźnienia rozwojowego ośrodkowego układu nerwowego. Według tej koncepcji, zaburzenia w czytaniu i pisaniu wynikają z opóźnienia w rozwoju poszczególnych funkcji (lub mikrodysfunkcji):

Zdaniem niektórych badaczy zróżnicowana terminologia i różniące się definicje powodują, że za tą wspólną etykietą: „dysleksja”, ukrywają się całkowicie różne formy zaburzeń. Do dziś nie ma zgodności, co do definicji omawianego zjawiska, dzięki której można by w sposób jednoznaczny identyfikować osoby z dysleksją. Wielu autorów powołuje się na definicję tego zaburzenia zaproponowaną przez Światową Federację Neurologów w Pallas w roku 1968, określającą dysleksję, jako: „Niemożność opanowania umiejętności czytania i pisania pomimo typowej metody nauczania, prawidłowego poziomu inteligencji i sprzyjających warunków socjoekonomicznych. Jest ona spowodowana zaburzeniami podstawowych procesów poznawczych, często o podłożu konstytucjonalnym”. Dysleksja bywa najczęściej wiązana z zaburzeniami zdolności językowych, potwierdzają to liczne badania.  Coraz częściej mówi się też o tym, że dysleksja jest efektem deficytów ·w zakresie systemu magnokomórkowego.²

W roku 1994 w Stanach Zjednoczonych prestiżowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona (Orton Dyslexia Socjety) zaproponowało, że „Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często oprócz trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni.”³

Powyższa definicja wskazuje na specyfikę trudności w czytaniu i pisaniu, która wyróżnia dysleksję spośród innych trudności w uczeniu się. Jednocześnie dzieci z dysleksją powinny być traktowana, jako osoby o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

 Do terminu „dysleksja’ dodaje się czasem określenie „rozwojowa”. Oznacza to, że opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od „dysleksji nabytej” (dla odróżnienia określanej aleksją i/lub agrafią), tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu. 

     W Polsce najczęściej przytacza się definicję Haliny Spionek, która określa dysleksję, jako trudności w czytaniu i pisaniu spowodowane deficytami rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych ocenianymi w stosunku do wieku dziecka i ogólnego jego rozwoju. Definicję tę rozwinęła Marta Bogdanowicz, wskazując dodatkowo na zaburzenia koordynacji funkcji percepcyjnych i ruchowych.

   Wyróżnia się kilka postaci trudności w nauce czytania i pisania: 

 

Dysleksja – specyficzne trudności w czytaniu

Dysgrafia – specyficzne trudności w opanowaniu kaligraficznego pisma, niski poziom graficzny pisma, tzw. brzydkie pismo

Dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni

                              (występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu, nie tylko błędów ortograficznych)

Dyskalkulia – specyficzne trudności w nauce matematyki.

 

 

   Określenie „specyficzne”, odnoszące się do trudności w uczeniu, odróżnia je od powszechnie znanych problemów w nauce, pojawiających się u dzieci
o obniżonej sprawności intelektualnej lub w wyniku zaniedbań pedagogicznych
i środowiskowych czy też braku motywacji do nauki.⁴

            Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, tzw. dysleksja, dysortografia i dysgrafia zazwyczaj rozpoznawane są dopiero po rozpoczęciu nauki szkolnej. Pewności
w tym względzie nabiera się zwykle po wstępnym okresie nauczania, gdy trudności te okazują się uporczywe i nie zanikają pod wpływem zwykłych zabiegów pedagogicznych nauczyciela i dodatkowej pomocy w nauce. Często te zaburzenia procesu czytania i pisania diagnozowane są w drugiej – trzeciej klasie, czyli z końcem podstawowego etapu edukacji, jakim jest kształcenie zintegrowane.

Autorzy stosują dwa lub trzy terminy na określenie specyficznych trudności ·w czytaniu i (lub) pisaniu, ponieważ zaburzenia te najczęściej występują jednocześnie, zwykle stosuje się jeden termin.  Tak, więc najczęściej mówi się o „dysleksji” ·lub o „dziecku z dysleksją”, sygnalizując w ten sposób, że ma się na myśli specyficzne trudności w uczeniu się czytania i (lub) pisania, bez precyzowania, o jakie trudności chodzi.  W praktyce wyróżnia się najczęściej trzy typy dysleksji, przyjmując ·za kryterium podziału dominujące zaburzenie, które decyduje o jej klinicznym obrazie:

Dysleksja typu wzrokowego, gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej;

Dysleksja typu słuchowego, u podłoża, której leżą zaburzenia percepcji słuchowej powiązane często

                                                      z zaburzeniami językowymi;

Dysleksja integracyjna, gdy rozwój funkcji percepcyjnych, badanych ·w izolacji, jest zgodny z wiekiem, natomiast zaburzony jest proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów.

 

Kłopoty w odróżnianiu uczniów z dysleksją od uczniów z trudnościami ·w nauce wynikają ze specyfiki diagnozy tego zaburzenia.  Nie ma, bowiem jednego testu, za pomocą, którego można by takie rozpoznanie ustalić.  Natomiast z powodu sporej liczby osób mylących specyficzne trudności w nauce ze zwykłymi trudnościami wynikającymi, m.in. z globalnych opóźnień intelektualnych czy zaburzeń środowiskowych (domowych lub szkolnych), wynikają również problemy w ocenie częstotliwości występowania dysleksji.  Z tych to powodów, zdaniem jednych naukowców, w ogólnej populacji uczniów jest 2% dzieci dotkniętych tym zaburzeniem, wg innych zaś - ponad 30%.  Z badań krajowych, prowadzonych pod kierunkiem ·prof. Marty Bogdanowicz wynika, że 4% dzieci szkolnych wykazuje nasilone (głębokie) zaburzenia typu dyslektycznego, a 10 – 15 % zaburzenia o umiarkowanym nasileniu.  Oznacza to, że w każdej klasie, co najmniej jedno dziecko (a często dwoje lub nawet troje) wymaga szybkiej interwencji. ⁵

Wśród wielu badań nad etiologią dysleksji warto przyjrzeć się badaniom przeprowadzonym przez A. van der Leij, PF de Jong & H. Rijswijk -Prins (2001) z Uniwersytetu w Amsterdamie, ukierunkowanych na rodzinne dziedziczenie dysleksji. Przedmiotem badań była charakterystyka 19 członków duńskiej rodziny, z których 9 zdiagnozowanych we wczesnym dzieciństwie, jako dyslektyków porównywano z 6 innymi członkami rodziny, nieprzejawiającymi dysleksji.  Pozostali 4 członkowie tworzyli grupę niesklasyfikowaną.  Studia nad ich życiorysami wykazały, że dyslektycy w przeciwieństwie do pozostałych mieli długą i pełną kłopotów ścieżkę edukacyjną.  Jednakże, najprawdopodobniej ze względu na zdolności intelektualne i talent matematyczny, uzyskali dobre wykształcenie i odpowiednią pracę.  Literowanie słów okazało się całkiem poprawne, być może dzięki stosowaniu mechanizmów kompensacyjnych.  Poza obszarem czytania i literowania pojawiły się drobne ·i nie istotne różnice w zakresie zadań wykorzystujących krótkotrwałą pamięć werbalną, nagłe nazywanie oraz pamięć operacyjną.  Przewidywana niezgodność między konceptualnym i sekwencyjnym czynnikiem w teście Wechslera pojawiła się
u większości dyslektyków.  Autorzy polecają przeprowadzenie podobnych badań na innej grupie rodzinnej.⁶

 

¹   A. Grabowska, K. Rymarczyk Dysleksja W-wa 2004 ss. 145 – 146.

² B. Kaja Diagnoza  dysleksji  Bydgoszcz  2003   ss. 50

³   T.Gałkowski, G. Jastrzębowska Logopedia Opole,  1999  ss. 821

⁴  M. Bogdanowicz  Specyficzne  trudności  w  czytaniu  i  pisaniu  w  świetle  klasyfikacji  medycznych,   psychologicznych  i  pedagogicznych  Audiofonologia  1997  t.10

⁵  M. Bogdanowicz Psychologia  kliniczna  dziecka  w  wieku  przedszkolnym  Warszawa 1985  ss.  149

⁶   B. Kaja  Diagnoza  dysleksji  Bydgoszcz  2003  ss. 51 – 52

 

BIBLIOGRAFIA

M.  Bogdanowicz  Psychologia  kliniczna  dziecka  w  wieku  przedszkolnym  Warszawa 1985  

M. Bogdanowicz Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu w świetle klasyfikacji medycznych, psychologicznych i pedagogicznych Audiofonologia 1997 t.10

T.  Gałkowski, G.  Jastrzębowska   Logopedia Opole  1999  

A.  Grabowska,  K.   Rymarczyk  Dysleksja  W-wa  2004 

B.   Kaja  Diagnoza  dysleksji  Bydgoszcz  2003